به گزارش روابط عمومی معاونت فرهنگی و دانشجویی دانشگاه علوم پزشکی تهران؛ این مستند سه‌شنبه چهارم شهریور، با تمرکز بر پیوند میان پزشک و بیمار و نقش هنر ـ به‌ویژه سینماـ در تقویت این ارتباط انسانی، کوشیده است تا سیمای تازه‌ای از حرفه پزشکی را از منظری هنری و میان‌رشته‌ای به نمایش بگذارد. اثر با الهام از رابطه‌ی ونسان ونگوگ با پزشکش، دکتر گاشه، این پرسش اساسی را طرح می‌کند که چگونه می‌توان از ظرفیت هنرهای تجسمی و نمایشی برای بازسازی همدلی در روابط حرفه‌ای پزشکی بهره گرفت.

اکران این فیلم در موزه سینما، علاوه بر پاسداشت مقام پزشک، تلاشی برای یادآوری بعد انسانی طبابت و ضرورت توجه به ظرفیت‌های فرهنگی در این حوزه است.

گفت‌وگوها و نکوداشت‌ها

در ابتدای مراسم، شهرام درخشان، مجری برنامه، سینما را در پیوندی عمیق با پزشکی، روان‌پزشکی و روان‌شناسی دانست و از تلاش‌های کارگردان و تهیه‌کننده اثر قدردانی کرد. او همچنین حضور استاد اسماعیل میرفخرایی را یادآور شد و از خاطره‌سازی‌های او با برنامه «دانش» در نیم‌قرن گذشته سخن گفت.

میرفخرایی نیز با اشاره به تجربه‌های خود در استفاده از فیلم‌های آموزشی در تولید برنامه‌های علمی تلویزیون، پیشرفت امروز ایران در پیوند هنر و علم را ستود و گفت: فیلم بزرگ‌ترین یاری‌گر من در ساخت برنامه‌های علمی بود. اکنون که این مستند را دیدم، دریافت کردم که چقدر در این مسیر رشد کرده‌ایم.

مسعود فروتن، کارگردان سینما و تلویزیون، این مستند را اثری قابل تأمل هم از منظر پزشکی و هم زیبایی‌شناسی سینمایی توصیف کرد و به سازندگان تبریک گفت.

بیمار، انسان است نه صرفاً «کیس»

یونس شکرخواه، استاد ارتباطات، پس از تماشای مستند ضمن قدردانی از سازندگان گفت: در علوم ارتباطات، سه حلقه‌ اصلی شامل: ارتباط درون‌فردی، ارتباط میان‌فردی و ارتباط جمعی وجود دارد.  ارتباط درون‌فردی همان گفت‌وگو با خویشتن است؛ جایی که برخی به تعادل می‌رسند و برخی نه. ارتباط میان‌فردی، عرصه تعامل و چالش است و ساختاری دموکراتیک دارد، زیرا فرستنده و گیرنده مدام جای خود را تغییر می‌دهند. در ارتباط جمعی اما، جریان یک‌سویه است؛ از بالا به پایین و شما نمی‌توانید با تلویزیون وارد دیالوگ شوید.

فیلمی که امروز دیدیم، نور خود را بر حلقه نخست یعنی ارتباط درون‌فردی و سپس بر میان‌فردی تاباند. در این مستند، بیمار نه به‌عنوان «ابژه‌ای منفعل» و نه حتی به‌عنوان «سوژه‌ای صرف» دیده می‌شود؛ او در متن یک گفت‌وگوی دوطرفه حضور دارد. این اثر نشان داد که بیمار فقط یک کیس پزشکی نیست که نسخه‌ای از پیش آماده برایش تجویز شود، بلکه انسانی با داستان و روایت منحصر به فرد از زندگی است.

دوستان در این فیلم، نگاه رایجِ ابزاری و مکانیکی به بیمار را کنار گذاشتند و با تأکید بر شأن انسانی او، یادآور شدند که بیمار ایستگاهی در مسیر درمان نیست، بلکه قطاری در حرکت است و هر بار با تجربه‌ای تازه ادامه می‌دهد. در حقیقت، این مستند به ما می‌آموزد که رابطه پزشک و بیمار، صرفاً یک رابطه فنی و دارویی نیست، بلکه دیالوگی انسانی و زنده است؛ دیالوگی که بدون همدلی و شنیدن روایت بیمار، ناقص خواهد ماند.

پزشکی، دغدغه‌ای انسانی

دکتر حسین کرمانپور، رئیس مرکز روابط عمومی و اطلاع‌رسانی وزارت بهداشت، در سخنان خود گفت: آنچه من انجام می‌دهم تنها یک شغل یا حرفه نیست؛ بلکه دغدغه‌ای است که همواره با من زندگی می‌کند. به همین دلیل، بسیاری از تجربه‌ها و روایت‌هایم را به زبان ساده و در قالب یادداشت‌های کوتاه در شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌کنم. البته گاهی بابت این کار مورد انتقاد قرار می‌گیرم؛ عده‌ای آن را سطحی می‌دانند، اما در مقابل، کسانی هم استقبال می‌کنند و معتقدند این روایت‌ها به درک عمومی از پزشکی کمک می‌کند.

امروز وقتی این مستند را دیدم، متوجه شدم که نگاه همکارم، دکتر کیاسالار، چقدر ارزشمند و متفاوت است. او پزشکی را نه فقط از زاویه علم، که از دریچه هنر و تجربه انسانی روایت کرده است. این همان چیزی است که در کشور ما هنوز آن‌چنان که باید پذیرفته نشده است؛ هنوز برخی‌ها وقتی اصطلاح «بازی» در درمان را می‌شنوند، با آن احساس بیگانگی می‌کنند و گمان می‌برند پزشکی عرصه‌ای صرفاً خشک و جدی است. اما واقعیت این است که اگر یادگیری و دریافت مفاهیم از دل فیلم، تصویر و روایت‌های هنری حاصل شود، بسیار ماندگارتر و اثرگذارتر خواهد بود.

نسلی که امروز وارد حرفه پزشکی می‌شود، نسلی متفاوت است؛ نسلی که تنها به گرفتن نبض بیمار بسنده نمی‌کند، بلکه در همان لحظه به پیوند عاطفی و انسانی با او نیز می‌اندیشد. بسیاری از پیام‌هایی که میان پزشک و بیمار رد و بدل می‌شود، در قالب واژه نمی‌گنجد. ما نمی‌توانیم به بیمار بگوییم: «دوستت دارم» یا «عاشقتم»، اما همان لحظه که دست بیمار را می‌گیریم، او با تمام وجود حس می‌کند که پزشکش اهل دل است و نگاهش به او صرفاً مکانیکی نیست. این همان جایی است که انرژی میان پزشک و بیمار جریان پیدا می‌کند.

به یاد دارم در فیلممسیر سبز،لحظه‌ای بود که یکی از شخصیت‌ها با دست گذاشتن بر دیگری، درد و بیماری‌اش را می‌گرفت. شاید ما پزشکان چنین توانایی خارق‌العاده‌ای نداشته باشیم، اما در عمل، لحظه‌ای که با همدلی و از صمیم دل با بیمار مواجه می‌شویم، همان حس را در او زنده می‌کنیم. من همیشه آرزو داشته‌ام پزشکی باشم که بیمارم همین حس را از من بگیرد؛ حتی اگر دارو و نسخه به‌تنهایی کافی نباشد، همین ارتباط صمیمانه نخستین گام در مسیر درمان خواهد بود.

به باور من، پزشکی زمانی معنا و بقا دارد که با جان و دل آمیخته شود. فیلم امروز این پیام را با زبانی هنری و تأثیرگذار به ما یادآوری کرد و امیدوارم روزی برسد که چنین نگاه انسانی و هنرمندانه‌ای بخشی جدانشدنی از آموزش پزشکی در کشور باشد».

زبان تصویر؛ پلی میان فرهنگ و درمان

مسعود حبیبی، معاون فرهنگی و دانشجویی وزارت بهداشت، با نگاهی انتقادی به نظام آموزش پزشکی کشور گفت: هنگام تماشای این فیلم، مدام به این فکر می‌کردم که در ساختار آموزش پزشکی ما، چه خلأ بزرگی در زمینه‌های فرهنگی و ارتباطی وجود دارد. رابطه پزشک و بیمار در بسیاری از مواقع با گسست‌های جدی مواجه است. ما در جامعه‌ای زندگی می‌کنیم که گاه حتی شاهد بروز خشونت علیه پزشکان از سوی بیماران یا همراهان آنان هستیم. این اتفاق نشان می‌دهد که اعتماد و همدلی در این ارتباط حیاتی آسیب دیده است.

فیلم امروز به من یادآوری کرد که چه ظرفیت عظیمی در زبان تصویر و هنر وجود دارد؛ ظرفیتی که می‌تواند سوءتفاهم‌ها را روشن سازد، فاصله‌ها را کاهش دهد و حتی به پیشگیری از خشونت کمک کند. واقعیت این است که هیچ ابزاری همچون یک فیلم خوش‌ساخت نمی‌تواند انسان را به فکر وادارد و نگاه او را تغییر دهد. امیدوارم این اثر به دست کسانی برسد که در حوزه فرهنگی دانشگاه‌ها سیاست‌گذاری و تصمیم‌گیری می‌کنند، چرا که آموزش پزشکی بدون توجه به ابعاد فرهنگی و انسانی راه به جایی نخواهد برد.

جشنواره فیلم سلامت و ضرورت احیای آن

امیر امیرخانی، معاون مدیرکل همکاری‌های بین‌الملل وزارت بهداشت، در این نشست با اشاره به تجربه‌های گذشته گفت: اکنون که این فیلم را مشاهده کردم، به یاد جشنواره فیلم سلامت افتادم؛ جشنواره‌ای که توانست تأثیر قابل توجهی بر ارتقای سواد سلامت عمومی و جلب توجه مخاطب عام بگذارد. با توجه به حضور جمعی از مدیران و معاونان وزارت بهداشت در این مراسم، پیشنهاد می‌کنم موضوع جشنواره فیلم سلامت را جدی‌تر دنبال کنیم و بار دیگر آن را به جریان بیندازیم.

تأکید بر کارکرد آموزشی و انگیزشی مستند

علی ابرازه، رئیس دانشکده علوم پزشکی قم، در سخنان خود گفت: به یاد دارم زمانی که این مستند در مرکز نصر مطرح شد، مخالفت‌ها و چالش‌های زیادی سر راه دکتر کیاسالار وجود داشت. هیچ‌کس تصور نمی‌کرد که حاصل کار چنین اثر ارزشمند و خوش‌ساختی باشد. امروز که این فیلم را دیدم، به‌عنوان کسی که هر روز با دانشجویان پزشکی در ارتباط است، بیش از پیش به اهمیت آن پی بردم.

در گزارش‌های صبحگاهی، به‌ویژه در میان دانشجویان سال‌های بالاتر، میزان زیادی از استرس و فشار روانی را مشاهده می‌کنم. این استرس نه تنها بر کیفیت یادگیری و آموزش آنان تأثیر می‌گذارد، بلکه در آینده بر نحوه تعاملشان با بیماران نیز اثر خواهد داشت. به همین دلیل تصمیم گرفته‌ام این مستند را برای دانشجویانم نمایش دهم.

عوامل تولید

مستند «چیزی در این قفس خالی» با پژوهش و کارگردانی محمد کیاسالار به تهیه‌کنندگی ارد عطارپور است که موسیقی آن را محمدرضا علیقلی ساخته و صدابرداری بر عهده احمدرضا طائی بوده است. رضا تیموری، عباس صاحب و میلاد سرچمی فیلمبرداری آن را انجام داده‌اند و تدوین اثر توسط مهدی جبین‌شناس و لیلا شرافتی صورت گرفته است. شرافتی همچنین دستیار کارگردان پروژه بوده است. از دیگر همکاران این طرح، سعید حیدری، مدیر تولید، هلن پیروز، برنامه ریز و فرشید عابدی ناظر طرح بودند و روابط عمومی آن را نسیم قرائیان و مستوره برادران نصیری بر عهده داشتند.

این اثر در مرکز ملی تحقیقات راهبردی آموزش علوم پزشکی (نصر) وابسته به وزارت بهداشت تولید شده است.